ชื่อเรียกอื่นๆ : คำเตี้ย (เลย), มักกำ (เชียงใหม่), ม้าอีก่ำ (อุบลราชธานี, ยโสธร), ม้าอีก่ำแดง (อุบลราชธานี), ปลีดำ, ปลีแดง (อุดรธานี), ต้นปีกไก่ดำ (ยโสธร) และ ปีกไก่ดำ
ชื่อวิทยาศาสตร์ : Polygala chinensis Linn.
ชื่อสามัญ :
วงศ์ : POLYGALACEAE
หญ้าปีกไก่ดำหรือต้นกระดูกไก่ดำมี 2 ชนิด คือ ชนิดใบกลมและชนิดใบเรียว ส่วนใหญ่ชนิดใบเรียวมักนำมาทำยาสมุนไพร โดยสมุนไพรชนิดนี้เป็นพืชที่พบตามป่าเต็งรังและป่าสน ส่วนใหญ่จะนิยมปลูกในเขตภาคตะวันออกเฉียงเหนือ สรรพคุณทางยาที่โดดเด่นก็คือรักษาโรคมะเร็งหลายชนิด โดยเฉพาะมะเร็งเต้านม ซึ่งผลจากการศึกษาทดลองเบื้องต้นพบว่าน้ำสกัดสามารถยับยั้งการเจริญของมะเร็งเต้านมในสัตว์ทดลองได้ อีกทั้งแพทย์สมุนไพรนำมาจัดให้อยู่ในตำรับยารักษาโรคมะเร็งเต้านม โดยตำรับยานั้นได้ประกอบไปด้วยกระดูกไก่ดำ ไฟเดือนห้า ข้าวเย็นเหนือ ลิ้นงูเห่า และพุทธรักษาอย่างละเท่าๆกัน ซึ่งตำรับยานี้นอกจากจะช่วยรักษาโรคมะเร็งเต้านมแล้วยังใช้รักษาอาการฟกช้ำ แก้ไข้ ลดความร้อน และช่วยขับเลือดข้นในร่างกายให้กระจายได้อีกด้วย นอกจากนี้ข้อมูลทางเภสัชวิทยายังพบสารสำคัญอื่นๆได้แก่ สารอัลคาลอยด์และมีน้ำมันระเหยประกอบอยู่ด้วย
หญ้าปีกไก่ดำเป็นพืชล้มลุกที่มีอายุสั้นเพียงแค่ปีเดียว ลำต้นมีลักษณะตั้งตรงโดยลำต้นเป็นข้อเหมือนกระดูกไก่สีม่วง มีความสูงประมาณ 19 – 35 เซนติเมตร และมีเส้นผ่าศูนย์กลางประมาณ 2.7 – 2.5 เซนติเมตร ซึ่งเป็นพืชฤดูเดียว แต่เมล็ดมีอัตราการงอกค่อนข้างสูง รากจะมีกลิ่นหอมคล้ายกับน้ำมันมวย ใบเป็นใบเดี่ยวแบบเรียงสลับและใบเป็นรูปขอบขนานแกมรูปไข่กลับ (Obovate-Oblong) ถึงรูปใบหอกแกมรูปไข่กลับ (Obovate-Lanceolate) ใบสีเขียวเรียวมีความยาวประมาณ 8-10 เซนติเมตร ตรงกลางใบจะมีเส้นสีม่วง หน้าใบและหลังใบจะมีขนสั้นๆอยู่เป็นจำนวนมาก ขอบใบจะมีขนครุย ดอกจะออกเป็นกระจุกตามบริเวณซอกใบ โดยมีดอกย่อยจำนวน 6-15 ดอก กลีบเลี้ยงจะมีสีเขียวอ่อน กลีบดอกมีสีขาว อับเรณูและเกสรเพศเมียจะมีสีขาวนวล โดยออกดอกช่วงเดือนสิงหาคมถึงเดือนพฤศจิกายน ผลแห้งแตกแบบแคปซูล แบน มีกลีบเลี้ยงติดทน เมล็ดสีดำ มีเยื่อหุ้มเมล็ด เมล็ดมีเยื่อที่ขั้ว
ส่วนที่นำมาใช้ประโยชน์ : ทั้งต้น, ใบ และ ราก
สรรพคุณทางยา :
ทั้งต้น รักษาโรคมะเร็งเต้านม ขับปัสสาวะ บำรุงโลหิตบำรุงกำลังทางเพศ แก้ปวดเมื่อย รักษาโรคโลหิตจาง รักษาโรคกระดูกทับเส้น แก้ลมพิษ แก้ผื่นคัน แก้โรคงูสวัด ถอนพิษจากสัตว์ที่มีพิษ เช่น ผึ้ง แมงป่อง ตะขาบ แตน ต่อ
ใบ แก้อัมพาต แก้อาการปวดท้อง ยาแก้ท้องร่วงอย่างแรง แก้อาเจียนเป็นเลือด
ราก บำรุงน้ำนม
วิธีการใช้ :
รักษาโรคมะเร็งเต้านม ขับปัสสาวะ บำรุงโลหิต รักษาโรคโลหิตจาง นำทั้งต้นมาต้มเอาน้ำดื่มรับประทาน
แก้ปวดเมื่อย นำทั้งต้นมาดองเหล้า ดื่มรับประทาน
บำรุงกำลังทางเพศ นำทั้งต้นผสมกับเนื้อไม้ของต้นม้ากระทืบโรงต้มเอาน้ำดื่มรับประทาน
รักษาโรคกระดูกทับเส้น แก้ลมพิษ แก้ผื่นคัน แก้โรคงูสวัด ถอนพิษจากสัตว์ที่มีพิษ เช่น ผึ้ง แมงป่อง ตะขาบ แตน ต่อ นำทั้งต้นมาขยี้ผสมเหล้าแล้วโป๊ะประคบทาบริเวณที่ต้องการ
แก้อัมพาต แก้อาการปวดท้อง ยาแก้ท้องร่วงอย่างแรง แก้อาเจียนเป็นเลือด
**นำใบมาต้มเอาน้ำดื่มรับประทาน
บำรุงน้ำนม นำรากมาต้มเอาน้ำดื่มรับประทาน
ถิ่นกำเนิด :หญ้าปีกไก่ดำเป็นพืชที่มีถิ่นกำเนิดอยู่ในทวีปเอเชีย